Często początkujący obserwatorzy ignorują ten ważny parametr teleskopu i posługują się tylko powiększeniem które jest tylko parametrem wtórnym każdego teleskopu.
Co to jest źrenica wyjściowa w prosty sposób można wytłumaczyć ze to jest średnica plamki światła utworzonej za okularem jaką to światło dociera z teleskopu do naszego oka.
Żeby ją zobaczyć wystarczy skierować dowolny teleskop (ustawiony wcześniej na nieskończoność) na jasne niebo lub ścianę i tuż za okularem przyłożyć kawałek kalki technicznej lub jeszcze lepiej takiej kalki z papierem milimetrowym. Zobaczymy że w pewnym położeniu na kalce uzyskamy ostry obraz właśnie źrenicy wyjściowej naszego instrumentu a kalka milimetrowa pozwoli nam nawet na jej przybliżony pomiar.
Przy okazji odległość kalki z tym ostrym krążkiem światła od wierzchołka ostatniej soczewki okularu daje nam parametr odległości źrenicy wyjściowej czyli tgz ER (eye relief) tak ważny dla komfortu obserwacji danym okularem.
Wiemy już co to jest źrenica wyjściowa i nawet jak zmierzyć źrenicę wejściową to oczywiście średnica czynna lustra lub obiektywu naszego teleskopu podzielona przez aktualne powiększenie z danym okularem) a teraz czas wyjaśnić co wiąże się dla nas z tym ważnym parametrem optycznym naszego teleskopu.
Otóż źrenica wyjściowa decyduje o jasności powierzchniowej obserwowanego teleskopem obiektu czyli musimy ją dostosować do typu obiektu jak i do jasności tła nieba w miejscu obserwacji.
Przykładowo do obserwacji wysoko położonych jasnych planet i Księżyca stosujemy takie powiększenia aby źrenica wyjściowa była w granicach 0,7 do 1,5mm i to niezależnie jakim teleskopem obserwujemy czy 5 cm lunetką czy 50 cm teleskopem
Z długoletniej praktyki obserwacyjnej wiem że nie warto stosować źrenic wyjściowych mniejszych od 0,7mm a to z powodu niedokładności naszej soczewki ocznej bo widzimy wtedy jej lokalne wady jak i każdy najmniejszy nawet paproszek i pyłek w cieczy łzowej zwilżającej cały czas nasze oko.
Z doświadczenia wiem że optymalna do planet wysoko położonych okazuje się zwykle źrenica w granicach 0,8 do 0,9mm a do planet nisko nad horyzontem i przy gorszym seeingu ta z przedziału 1 do 1,5mm.
Te same źrenice będziemy stosować w rozdzielaniu ciasnych parek gwiazd podwójnych jak i przy obserwacji granulacji słonecznej (oczywiście tylko ze słonecznym filtrem obiektywowym)
Osobną grupę obiektów stanowią obiekty mgławicowe, mają one różne rozmiary i bardzo różne jasności powierzchniowe.
Najjaśniejsze powierzchniowo są zwarte mgławice planetarne i do ich obserwacji będziemy potrzebowali źrenic wyjściowych z przedziału od 1 do 2mm prezentują się nam wtedy najlepiej takie obiekty jak mgławica Pierścieniowa, Eskimos, Saturn czy Kocie Oko.
Następną grupą obiektów są jasne mgławice emisyjne i galaktyki eliptyczne, spiralne z jasnymi jądrami o sporej jasności powierzchniowej.
Tutaj odpowiednie do ich obserwacji źrenice wyjściowe są z przedziału 2 do 4mmKlasyfikują się tu też jasne mgławice planetarne jak Hantle czy większość gromad kulistych najlepiej wygląda przy obserwacji z takimi właśnie źrenicami wyjściowymi
Jednakże większość mgławic i galaktyk to obiekty nie za duże i nie za jasne, tgz przeciętniaki mgławicowe obserwujemy najefektywniej ze źrenicami z zakresu 1,5mm do 2,5mm
Pozostaje nam teraz omówić obserwacje rozległych i słabych mgławic emisyjnych, refleksyjnych i pozostałości po supernowych do których obserwacji stosujemy źrenice wyjściowe z przedziału 4 do 7mmzaliczają się tu takie obiekty jak mgławica Cirrusowa, mgławica refleksyjna w Plejadach czy mgławice emisyjne jak Ameryka i Pelikan.
Przy takich dużych źrenicach będziemy też obserwować ramiona spiralne w rozległych galaktykach jak M33, M31, M101 czy M74
Kilka słów o jasności nieba podczas obserwacji, ma ona kluczowy wpływ na widoczność słabych powierzchniowo i rozległych mgławic, przy niebie rozjaśnionym musimy niestety te mgławice próbować obserwować przy mniejszej źrenicy wyjścioweji będzie je widać sporo słabiej ale w ogóle je jakoś w ten sposób powinniśmy zobaczyć
Teraz przydało by się kilka słów jak uzyskiwać taką a nie inną źrenicę wyjściową
To jest bardzo proste, poprzez wymianę i dobór odpowiednich okularów.
Odwrotność światłosiły (liczba przysłony) np MTO ze światłosiłą 1/10 ma odwrotność 10 czyli liczbę przysłony=10.
Teraz ogniskową okularu np 20mm dzielimy przez wartość przysłony 10 i otrzymujemy wartość źrenicy wyjściowej =2mm 8)
Widać tu jak na dłoni ze źrenicę niejako planetarną np 0,8mm uzyskamy z okularem o ogniskowej 8mm a źrenicę mgławicową typu 5mm z okularem o ogniskowej 50mm
Rozmiar źrenicy otrzymamy również jak podzielimy średnicę czynną naszego teleskopu przez aktualne powiększenie dawane w danym okularem
Na koniec słów kilka o źrenicy naszego oka i jej rozmiarze.
Jest ona różna u różnych ludzi i niestety zmniejsza się wraz z wiekiem obserwatora.
Generalnie to leci tak wg badań statystycznych z lat 75-95:
do 20 roku życia 7 mm
do 30 roku życia 6,5 mm
do 40 roku życia 6 mm
do 50 roku życia 5 mm
od 60 roku życia 4 mm
Ta tabelka tak przy okazji pozwala sobie dobrać odpowiedni teleskop a nawet lornetkę bo przykładowo osoba powiedzmy 50 letnia nie wykorzysta w żaden sposób jasnej lornetki typu 7x50 ze źrenicą wyjściową rzędu 7mm
Dla niej odpowiedniejszy będzie model 10x50 ze źrenicą 5mm a nawet 12x50 ze źrenicą wyjściową rzędu 4mm